Haksız Fiyat Artışına Karşı Ne Yapabiliriz?

Haksız Fiyat Artışına Karşı Mevzuat Nedir?

Haksız fiyat artışı, özellikle ekonomik kriz, doğal afet, salgın hastalık gibi olağanüstü durumlarda, satıcıların mal ve hizmetlerin fiyatlarını fahiş şekilde yükseltmesi anlamına gelir. Bu tür fiyat artışları, tüketicilerin mağduriyetine yol açar ve piyasa dengesini bozar. Türkiye’de bu tür uygulamalar, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun ve 6585 sayılı Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun gibi mevzuatlarla düzenlenmiştir.

Haksız Fiyat Artışı Nedir? Enflasyonun Çok Üzerinde Zam Hukuki Mi?

Haksız fiyat artışı, satıcıların olağanüstü durumları bahane ederek ürün veya hizmet fiyatlarını aşırı derecede yükseltmesi demektir. Bunun tespiti için şu soruları sorabilirsin:

• “Bu fiyat artışı hangi gerekçeye dayanıyor?”
• “Ürünün maliyetinde gerçekten büyük bir değişiklik oldu mu?”
• “Piyasa koşulları genel olarak bu artışı haklı gösteriyor mu?”

Eğer bu soruların yanıtları şüpheli veya tatmin edici değilse, fiyat artışının haksız olduğu düşünülebilir.

Hangi Durumlar Haksız Fiyat Artışı Sayılır? Fahiş Fiyat Artışına Sessiz Kalma

Bir fiyat artışının haksız olup olmadığı çeşitli kriterlere göre değerlendirilir:

• Piyasadaki genel arz ve talep dengesi değişmediği halde fiyatın anormal şekilde yükseltilmesi
• Deprem, savaş, salgın gibi olağanüstü durumları fırsat bilerek fiyatların şişirilmesi
• Maliyet artışı olmadığı halde, ürün veya hizmet bedellerinde fahiş artış yapılması
• Rekabet ortamını bozacak şekilde satıcıların anlaşarak fiyat yükseltmesi (kartel oluşumu)

Özellikle marketler, ilaç ve tıbbi malzeme satıcıları, akaryakıt firmaları gibi sektörlerde haksız fiyat artışı şikâyetleri daha fazla görülmektedir.

---

Hukuki Yaptırımlar Nelerdir? Fahiş Fiyat Cezası

Haksız fiyat artışlarına karşı devlet çeşitli yaptırımlar uygulamaktadır:

1. İdari Para Cezaları
   • Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan denetimler sonucunda, haksız fiyat artışı tespit edilen işletmelere 6585 sayılı Kanun kapsamında 100.000 TL’ye kadar idari para cezası kesilebilir.
   • Eğer fiyat artışı birden fazla ürün veya hizmet grubunda yapıldıysa, ceza miktarı katlanarak artar.
2. Rekabet Kurulu İncelemesi
   • 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun kapsamında birden fazla işletmenin birlikte hareket ederek fiyat artırması halinde Rekabet Kurulu devreye girer.
   • Şirketlerin kartel oluşturduğu tespit edilirse, cirolarının %10’una kadar varan ağır para cezaları uygulanabilir.
3. Tüketici Hakları Kapsamında Müdahaleler
   • 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun kapsamında, fahiş fiyat uygulamalarına karşı tüketiciler Tüketici Hakem Heyetleri ve Tüketici Mahkemeleri nezdinde dava açabilir.
   • Mağdur olan tüketiciler, fazla ödedikleri bedelin iadesini talep edebilir.
4. İşletmenin Geçici Kapatılması
   • Ağır ihlallerde, yetkili idareler (belediye, valilik, Ticaret Bakanlığı) işletmelere geçici süreyle kapatma cezası verebilir.

Tüketiciler Ne Yapabilir? Fahiş Fiyat Artışına Karşı Para İadesi Hakkı

---

Eğer bir ürün veya hizmetin fahiş fiyatla satıldığını düşünüyorsanız, şu adımları takip edebilirsiniz:

• Ticaret Bakanlığı Haksız Fiyat Artışı Şikâyet Hattı üzerinden durumu bildirin.
• ALO 175 Tüketici Danışma Hattı üzerinden şikâyet oluşturun.
• CİMER (Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi) aracılığıyla ilgili işletmeyi yetkililere ihbar edin.
• Tüketici Hakem Heyeti’ne başvurarak ödediğiniz fazla ücretin iadesini talep edin. Eğer bir ürüne ödediğin fiyatın, olağan enflasyon artışının çok üzerinde olduğunu düşünüyorsan,Eğer satıcı, fiyatı artan maliyetlere dayandırmadan keyfi şekilde yükseltmişse,Ya da bu artış seni ekonomik olarak ciddi şekilde zor durumda bırakıyorsa, Tüketici Hakem Heyeti’ne başvurarak hakkını arayabilirsin. Emsal malların satış fiyatlarına bak ve kıyaslayarak aradaki fahiş artışı belgeleyerek hakem heyetine başvurunu yap.

Örnek Zam Hesabı Fahiş Fiyat Olup Olmadığını Nasıl Anlarız?

Peynir fiyatlarının enflasyon oranının üzerinde artıp artmadığını anlamak için güncel veriler ışığında basit bir karşılaştırma yapalım.

Örnek Veriler:

• 2022 Nisan Ayı Beyaz Peynir Fiyatı: 50,16 TL/kg
• 2023 Aralık Ayı Beyaz Peynir Fiyatı: 190,50 TL/kg
• 2023 Yıllık Enflasyon Oranı: %64,77

Adım Adım Karşılaştırma:

1. 2022 Fiyatı: 50,16 TL/kg
2. Enflasyona Göre 2023 Fiyatı Hesaplama:
   • Enflasyon oranı: %64,77
   • Enflasyon artışı: 50,16 TL × %64,77 = 32,49 TL
   • Enflasyona göre beklenen 2023 fiyatı: 50,16 TL + 32,49 TL = 82,65 TL/kg
3. Gerçekleşen 2023 Fiyatı: 190,50 TL/kg
4. Fiyat Artışı Karşılaştırması:
   • Enflasyona göre beklenen artış: 82,65 TL – 50,16 TL = 32,49 TL
   • Gerçekleşen artış: 190,50 TL – 50,16 TL = 140,34 TL
5. Sonuç:
   • Enflasyona göre beklenen fiyat: 82,65 TL/kg
   • Gerçekleşen fiyat: 190,50 TL/kg
   • Fiyat farkı: 190,50 TL – 82,65 TL = 107,85 TL

Tablo ile Gösterim:

Dönem	Peynir Fiyatı (1 kg)	Enflasyon Oranı (%)	Enflasyona Göre Beklenen Fiyat	Gerçekleşen Fiyat	Fiyat Farkı
2022 Nisan	50,16 TL	–	–	50,16 TL	–
2023 Aralık	–	%64,77	82,65 TL	190,50 TL	+107,85 TL

Fiyat Enflasyon Üzerinde Artmış:

Bu karşılaştırma, beyaz peynirin kilogram fiyatının enflasyon oranının çok üzerinde arttığını göstermektedir. Enflasyona göre 2023 yılında kilogram başına 82,65 TL olması beklenen beyaz peynirin fiyatı, 190,50 TL’ye ulaşmıştır. Bu durum, fahiş fiyat artışına işaret etmektedir.

Sessiz Kalırsak Hepimiz Zararlı Çıkarız

Eğer tüketiciler, fiyatların fahiş şekilde artmasına sessiz kalırsa, bu durum firmalar için “herkes bu artışları kabul ediyor” anlamına gelir. Bu sessizlik, şirketlere sürekli zam yapma cesareti verir ve zamanla bu yük doğrudan tüketicilere yansır. Bu nedenle, aşırı fiyat artışlarını fark ettiğimiz anda harekete geçmeliyiz.

Fiyatların en fazla enflasyon oranında artırılması gerektiğini açıkça belirtmeli, aşırı zamları protesto etmeli ve gerekirse Tüketici Hakem Heyeti’ne başvurarak hakkımızı aramalıyız. Sessiz kalmak, haksız zamları kabullenmek demektir. Ancak birlikte sesimizi çıkararak, hem kendimizi hem de toplumdaki diğer tüketicileri koruyabiliriz.

Benzer Cezalara Dair Örnekler

Ticaret Bakanlığı’na bağlı olarak faaliyet gösteren Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu, tüketici haklarını korumak ve piyasalardaki fahiş fiyat artışlarını önlemek amacıyla kurulmuş bir organdır. Bu kurul, özellikle olağanüstü durumlarda ortaya çıkan anormal fiyat artışlarını tespit eder ve bu tür uygulamalara karşı yaptırım uygular.

2024 Yılı Kararlarının Detayları:

• Ekmek fiyatlarıyla ilgili cezalar:
  Kurul, 19 Ocak 2024 tarihindeki toplantısında, resmi fiyat tarifesinin üzerinde ekmek satan bazı işletmeleri incelemiştir. Yapılan incelemelerde, bu işletmelerin, piyasa fiyatlarının çok üzerinde fiyatlar belirleyerek tüketicilerin ekonomik çıkarlarına zarar verdiği tespit edilmiştir. Sonuç olarak, toplamda 55.869.477 TL tutarında idari para cezası uygulanmıştır. Bu ceza, ekmek gibi temel gıda maddelerinin anormal fiyat artışlarından etkilenmemesi için alınmış bir önlemdir.
• Otomotiv sektöründeki cezalar:
  Aynı tarihteki toplantıda, otomotiv sektörüne yönelik de önemli bir karar verilmiştir. Kurul, bazı otomotiv firmalarının, piyasada araç fiyatlarını yapay şekilde yükselten uygulamalar içinde olduğunu ve serbest rekabeti bozucu davranışlar sergilediğini belirlemiştir. Bunun sonucunda, bu sektörde faaliyet gösteren 8 işletmeye toplamda 27.082.889 TL idari para cezası kesilmiştir. Bu karar, araç alım-satımlarında yaşanan fiyat manipülasyonlarına karşı bir uyarı niteliğindedir.

2025 Yılı Kararlarının Detayları:

• Yangın güvenlik ekipmanları:
  11 Şubat 2025’teki kurul toplantısında, yangın güvenlik ekipmanları gibi acil durumlarda hayati öneme sahip malzemelerde fahiş fiyat artışı yapan işletmeler incelenmiştir. Bu tür malzemeler üzerindeki aşırı fiyat artışları, toplumun güvenlik ihtiyacını karşılamakta ciddi bir sorun yaratmıştır. Kurul, bu nedenle 7.696.810 TL tutarında ceza uygulayarak hem tüketici haklarını hem de kamu yararını korumayı hedeflemiştir.
• Özel okullar ve ek hizmetler:
  Aynı tarihte, özel okulların yemek, kıyafet, kitap-kırtasiye gibi hizmetlerde yaptıkları aşırı fiyat artışları da ele alınmıştır. Eğitim ve bağlı hizmetlerin fiyatlarının gereksiz şekilde artırıldığı tespit edilmiş ve bu durum, öğrenci velilerinin ekonomik durumunu olumsuz etkilemiştir. Bu nedenle, özel okulların bu hizmetler için fahiş fiyat uygulayan firmalarına toplamda 66.207.800 TL idari para cezası verilmiştir.
• Zincir marketler ve perakende işletmeler:
  Ayrıca, ulusal ve yerel zincir marketlerin yanı sıra diğer perakende işletmelerde de fiyatların düzenli olarak denetlenmesi sonucunda, piyasayı olumsuz etkileyen fahiş fiyat uygulamaları tespit edilmiştir. Bunun üzerine, toplamda 52.824.640 TL tutarında ceza kesilmiştir. Bu ceza, temel tüketim mallarının erişilebilirliğini sağlamak ve piyasa dengesini korumak amacıyla alınmıştır.

Kaynaklar:

1. 2024 Yılı Kararları:
   Ticaret Bakanlığı Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu Kararları – 2024
2. 2025 Yılı Kararları:
   Ticaret Bakanlığı Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu Toplantısı – 2025