Hiç ummadığınız anda, durdurma noktasında karşılaştınız: Vatandaş size resmi üniforma giymiş olmanıza rağmen polis kimliğinizi görmek istiyor. Peki ne yapmalısınız? Yasal sorumluluklarınızı net şekilde bilmek, hem hukuki hem de iletişim açısından kritik.
1. Polisin Kimlik Gösterme Zorunluluğu Nerden Geliyor?
– PVSK 4/A ve 2559 sayılı Kanun’un 17. maddesi’ne göre, polis kişiyi durdurduğunda “kendini polis olarak tanıtmak için görev kimliğini göstermek zorundadır.” Üniforma giyiyor olmanız bu yükümlülüğü kaldırmaz .
– Aynı kanun hükümleri, durdurma sırasında polisin durdurma sebebini açıklaması, kimliği göstermesi, usul kurallarına uyarak kimlik sorma yetkisini kullanması gerektiğini düzenler.
2. Vatandaş İstemeye Ederse, Polisin Kimlik Gösterme Yükümlülüğü Var mıdır?
Kesinlikle evet. Mevzuat buna net:
- Polis durdurulduğu kişiye “kim olduğunu kanıtlayan belgeyi göstermek” zorundadır.
- Üniforma veya araç “görselliği” bu yükümlülüğü ortadan kaldırmaz
- Vatandaşın “Lütfen polis olduğunuzu kimliğinizle ispat edin” demesi kendi hakkıdır; polis bunu kabul edip kimliğini göstermelidir.
3. Basına Yansıyan Gerçek Hayat Örnekleri
• Hatay Barosu Başkanı Ekrem Dönmez Olayı
Bir restoranda ailesiyle yemek yiyen Hatay Barosu Başkanı, polis kimliğini göstermesi istenince, görevli memurlar tarafından tartaklanmış, fiziksel müdahaleye maruz kalmıştır
• İstiklal Caddesi Olayı – Servet Alçınkaya
Stajyer gazeteci Alçınkaya, polislerden önce “Kimliğinizi görelim” demiş; bu nedenle gözaltına alınmış ve darp raporu alarak karakola götürülmüştür.
Bu vakalar, mevzuatın uygulanmasında kamu görevlisi mağduriyetinin olabileceğini gösteriyor.
4. Uygulama Noktasında Vatandaş Kimlik İsterse: Bu Anları Nasıl Yönetmelisiniz?
Düşünün… Uygulama noktasındasınız. Etrafta araçlar, insanlar, GBT kontrolleri devam ediyor. Her şey sıradan gibi ilerliyor. Derken bir vatandaş yaklaşıyor, siz resmi polis üniformanızla oradasınız ama yine de soruyor:
“Polis olduğunuzu nereden bileceğim? Kimliğinizi görebilir miyim?”
Bu cümle ilk anda bir tedirginlik ya da hafif bir öfke yaratabilir. Ancak burada kritik olan şey, o anın nasıl yönetileceği. Çünkü o birkaç saniyelik tavır, tüm iletişimin tonunu belirleyecek.
a) “Ben polis memuruyum!” demek yerine, kimliğinizi gösterin
O anda en çok işe yarayan şey, yasal hakları hatırlatmak değil; nazikçe, doğrudan ve net bir şekilde görev kimliğinizi göstermek.
Ne ses tonunuzu yükseltin, ne de “Üniformayı görmüyor musun?” diyerek tepki verin.
Unutmayın, bazen vatandaş da kötü niyetle değil, sadece korktuğu ya da internetteki kötü örnekleri gördüğü için bu talepte bulunur.
Kimliğinizi gösterdiğinizde genellikle şu tepki gelir:
“Teşekkür ederim memur bey…”
Ve olay orada biter. Siz kazanan olursunuz. Hem kanuna uygun davranmış olursunuz, hem de olası bir tartışmayı baştan önlemiş olursunuz.
b) Resmi dille ama samimi bir tonda açıklama yapın
Bazı vatandaşlar bu talebi tekrar ettiğinde, sadece kimliği göstermek değil, küçük bir açıklama da iyi bir iz bırakır:
“Elbette, PVSK gereği görev başında kimliğimizi göstermek zorundayız zaten. Buyurun.”
Bu cümle hem görev bilincinizi ortaya koyar, hem de vatandaşın güvenini tazeler. Unutmayın, sadece doğru olmak yetmez; doğru görünmek de gerekir.
c) Soğukkanlı ve profesyonel olun: Görünmeyen kameralar her yerde olabilir
Artık herkesin cebinde bir kamera var. Bu tür karşılaşmalar bazen anlık kayda alınabiliyor ve sosyal medyada bağlamından kopuk şekilde paylaşılabiliyor.
Bu yüzden olay anında yapacağınız her davranış, sadece o vatandaşla değil, kamuoyuyla da kurduğunuz iletişim haline dönüşebilir.
Nazik olun. Sertleşmeyin ama zayıf da görünmeyin.
Kimliğinizi gösterin, görev bilinciyle davranın, “memurluğun ciddiyeti ile insan sıcaklığını” dengeleyin. İşte asıl fark orada doğar.vatandaş nezdinde hem de ileride doğabilecek hukuki süreçlerde güven sağlar.
5. Vatandaş Israr Ediyor, Karşılık Veriyor, Tartışma Başlıyor… Ne Yapmalı?
Bazı anlar vardır, sadece mevzuata hâkim olmak yetmez. Sahada, gerçek hayatta olup bitenleri yönetmek gerekir. Özellikle uygulama noktalarında yaşanan “kimlik göster” taleplerinde vatandaşın tepkisi her zaman sakin olmayabilir.
Kimisi nazikçe sorar, kimisi sesini yükseltir, kimisi cep telefonunu çıkarır. İşin rengi değişmeye başlar. İşte tam o anda soğukkanlılık ve profesyonellik devreye girmelidir.
Bu bir kişisel hak arayışı mı, yoksa provokasyon mu?
Öncelikle şunu ayırmak gerekir:
Bazı vatandaşlar sadece endişelidir. Özellikle son dönemlerde sosyal medyada sahte polis vakaları, dolandırıcılık olayları sıkça paylaşıldığı için insanlar doğal olarak sorgulayıcı hale geldi.
Ama kimi zaman da bu talep, amacı sizi provoke etmek olan kişiler tarafından yöneltilir. “Polis bile kimliğini göstermiyor” gibi bir videoyla gündem yaratmak isteyenler de çıkabilir.
Bu ayrımı o anda yapmak zor ama imkânsız değil.
Peki böyle bir durumda ne yapmalı?
- Tartışmaya girmeyin. Konuyu uzatmadan, kısa ve net şekilde kimliğinizi gösterin.
- Sözlü uyarı gerekiyorsa usul çerçevesinde, “Görevli memura zorluk çıkarmanın” hukuki sonuçlarını hatırlatın, ancak tehdide kaçmayın.
- Durumu kontrolden çıkaracak her davranıştan uzak durun. Kameralar açık olabilir, çevrede çocuklar, yaşlılar bulunabilir. Sizin davranışınız orada sadece bir vatandaşla değil, toplumla kurduğunuz bağdır.
Polis kimliğini göstermedi diye şikâyet olur mu?
Evet.
Bu konuda giderek artan sayıda şikâyet başvurusu olduğu biliniyor. Özellikle kolluk birimleriyle yaşanan münakaşalarda, vatandaşlar “kimlik göstermedi, beni azarladı” şeklinde tutanaklara konu ifadeler veriyor.
Bu tarz iddialar disiplin sürecini doğurabilir. Önemli olan, o noktaya hiç varmamak. Çünkü gösterilmeyen bir kimlik yüzünden açılan soruşturmada haklı olmak, görevini iyi yapmaktan çok daha az etkili bir sonuç verir.
6. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
S: Üniformam olduğuna göre kimliğimi neden göstermek zorundayım?
C: Mevzuat, görünüşten bağımsız kimlik göstermek zorunda olmanızı şart koşar .
S: Vatandaş duruma sinirlenip saldırmaya kalkarsa ne yaparım?
C: Öncelik, iletişimi yumuşatarak durumu sakinleştirmek. Fiziksel müdahale gerekirse meşru müdafaada bulunulabilir; ardından olay usulüne uygun raporlanmalıdır.
S: Vatandaş ikaz edip ayrıca kimliğini göstermeyi reddederse ne olur?
C: Bu durum hangi hukuki düzenlemeye girer?
Vatandaşın kimliğini göstermemesi durumu, Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu (PVSK) m. 4/A-8 kapsamında değerlendirilir. Maddeye göre:
“Polis, görevini yerine getirirken kişilerin kimliğini sormaya yetkilidir. Kimliğini ibraz etmeyen kişi, kimliğinin tespiti amacıyla en yakın genel kolluk birimine götürülebilir.”
Bu madde, polise kimlik sorma yetkisi verir ve vatandaşa da ibraz yükümlülüğü getirir.
2. Kimlik göstermeyen vatandaş hakkında hangi işlem yapılır?
Kimliğini göstermeyen kişi hakkında iki farklı düzlemde işlem yapılabilir:
a) Kabahatler Kanunu kapsamında “Kimlik Bildirmeme” (m. 40)
Vatandaşın kişisel bilgilerini (ad, soyad, doğum yeri ve tarihi, nüfusa kayıtlı olduğu yer vs.) doğru şekilde beyan etmemesi veya bilerek yanlış bildirmesi, Kabahatler Kanunu’nun 40. maddesi uyarınca idari para cezası gerektirir.
Ancak dikkat: Yalnızca “kimlik kartını göstermemek” değil, kimlik bilgilerini hiç vermemek veya yalan söylemek esas olarak cezalandırılır.
b) PVSK kapsamında kimlik tespiti amacıyla kolluğa götürülme
Kimlik bilgilerinin doğruluğu sağlanamıyorsa veya kişi tamamen bilgi vermeyi reddediyorsa, zor kullanılarak en yakın kolluk birimine götürülebilir. Bu, gözaltı değil; sadece kimlik tespiti içindir.
3. Ceza soruşturması açılır mı?
Hayır, bu durum suç değil, kabahattir. Savcılık doğrudan devreye girmez. Ancak kolluk birimlerinin düzenleyeceği tutanak mülki amirliğe (vali/kaymakam) gönderilir ve kişi hakkında idari para cezası uygulanabilir.
